भारतीय भाषा उन्हाळी शिबीर आयोजित करण्याबाबत SCERT महाराष्ट्र चे आदेश २२/०५/२०२५ मार्गदर्शक सूचना

भारतीय भाषा उन्हाळी शिबीर आयोजित करण्याबाबत राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषदेने दिनांक 22 मे 2025 रोजी उपसंचालक प्रादेशिक विद्या प्राधिकरण सर्व प्राचार्य जिल्हा शिक्षण व शिक्षण संस्था व शिक्षणाधिकारी प्राथमिक माध्यमिक जिल्हा परिषद सर्व यांना पुढील प्रमाणे निर्देश दिल्या आहेत. 

 

शालेय शिक्षण व साक्षरता विभाग भारत सरकार यांच्या कडून प्राप्त निर्देशानुसार राज्यातील सर्व शाळांमध्ये भारतीय भाषा ग्रीष्म कालीन शिबीर आयोजित करावयाचे आहे.

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२०, भारतातील बहुभाषिकतेला प्रोत्साहन देणारे असून लहान वयातच मुलांना विविध भाषांची ओळख व्हावी, गमतीशीर आणि आकर्षक पद्धतीने अन्य भाषा शिकावी यासाठी NCERT मार्फत ग्रीष्म कालीन शिवीराची रचना करण्यात आली आहे.

सदर शिबिरातून प्रत्येक विद्यार्थ्याने त्याच्या मातृभाषेशिवाय आणखी एक भारतीय भाषा शिकावी, त्या भाषेतील मुलभूत संवाद व संवाद कौशल्ये शिकविण्यासाठी सदर शिबीराचे आयोजन करण्यात येणार आहे. त्यासाठी एका आठवड्यातील एकूण २८ तासाचा कॅप्सूल कोर्स नियोजित असून, प्रत्येक शाळेत किमान ७५ ते १०० इच्छुक विद्यार्थ्यांचा सहभाग असणे आवश्यक आहे. ग्रीष्म कालीन शिबीरामध्ये स्व-परिचय, शब्दसंग्रह निर्मिती, वास्तविक जीवनातील संभाषण पद्धती, संस्कृतीचे कौतुक, मजबुतीकरण आणि आत्मविश्वास निर्माण करणे इत्यादींवर लक्ष केंद्रित केले जाणार आहे. सदर ग्रीष्मकालिन शिबिराची वेळ स्थानिक गरजा आणि शैक्षणिक दिनदर्शिका लक्षात घेऊन त्याप्रमाणे शाळा स्थानिक पातळीवर आवश्यक तो बदल करू शकतात.

सदर शिबिरासाठी संसाधन सामग्री पुरविण्याची जबाबदारी नोडल संस्था आणि तांत्रिक भागीदार म्हणून एनसीईआरटी ची असणार आहे. उक्त भारतीय भाषा उन्हाळी शिबीर आयोजित करण्याबाबत सविस्तर मार्गदर्शक सूचना यासोबत जोडल्या आहेत. त्यानुसार आपल्या जिल्ह्यातील सर्व शाळांमध्ये शिबीर राबविण्यासंदर्भात अधिनस्थ यंत्रणेस आदेशित करावे.

सहपत्रः- सविस्तर मार्गदर्शक सूचना सोबत जोडल्या आहे.

 राहूल रेखोवार (भा.प्र.से.) 

संचालक

राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद, महाराष्ट्र, पुणे

प्रत - माहितीस्तव

१) मा. सचिव शालेय शिक्षण व साक्षरता विभाग भारत सरकार, नवी दिल्ली

२) म.प्रधान सचिव, शालेय शिक्षण व क्रीडा विभाग, मंत्रालय, मुंबई

३) मा.आयुक्त शिक्षण, शिक्षण आयुक्त कार्यालय, महाराष्ट्र राज्य, पुणे

शाळांमध्ये "भारतीय भाषा समर कैम्प बाबत मार्गदर्शक सूचना

"आणखी एक भारतीय भाषा शिका"

१. प्रस्तावना

भारत हा बहुभाषिक देश आहे. २०११ च्या जनगणनेनुसार भारतात १३६९ मातृभाषा, भाषा आणि बोली भाषा असून त्यापैकी १२१ भाषांना भाषा म्हणून मान्यता देण्यात आली आहे. या भाषांची विभागणी पुढे भारतीय संविधानाच्या अनुसूची मध्ये असलेल्या २२ भाषा आणि अनुसूची मध्ये नसलेल्या ९९ भाषांमध्ये करण्यात आली आहे. ही भाषिक विविधता आणि अनेक भाषिकांमधील आपुलकी भारतातील भावनिक एकोपा, सांस्कृतिक ऐक्य आणि सर्वसमावेशक एकतेला बळकटी देते. ही विविधतेतील सुंदरता प्राचीन काळापासून एकतेच्या बळावर जोपासली जाते.

ही भाषिक विविधता लक्षात घेता, भारतातील बहुतेक मुलांना त्यांच्या आजूबाजूच्या परिसरात, समुदायात किया सहकाऱ्यांमुळे त्यांच्या जीवनात एकाहून अधिक, कधी कधी तीन-चार भाषा अनुभवायला मिळतात. ते चित्रपट, गाणी, सांस्कृतिक कृती यांची सरसकट समज येण्यासाठी एखादी भाषा शिकण्याची इच्छा व्यक्त करतात किंवा त्यांना सहकान्यांशी संवाद साधताना अडचणी येतात आणि ती भाषा शिकण्याची गरज निर्माण होते. लहान वयात मुले भाषा सहजतेने शिकतात आणि संवाद कौशल्ये लवकर आत्मसात करतात.

भारतीय भाषांना राष्ट्रीय एकतेचे एक उत्तम साधन म्हणून पाहिले गेले आहे त्यादृष्टीने राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० मध्ये बहुभाषिकतेवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे. एक भारत श्रेष्ठ भारत उपक्रमांतर्गत देशातील विद्यार्थ्यांना अधिकाधिक भारतीय भाषेचे महत्व शिकण्यासाठी प्रोत्साहित केले जावे, असे सुचविण्यात आले आहे. NEP २०२० मध्ये असे म्हटले आहे की, "देशातील प्रत्येक विद्यार्थी एक भारत श्रेष्ठ भारत उपक्रमांतर्गत इयत्ता सहावी ते आठवीमध्ये "भारतातील भाषा" या विषयावरील मजेदार उपक्रमात भाग घेतील,

या उपक्रमात विद्यार्थ्यांना बहुतेक प्रमुख भारतीय भाषांच्या एकतेबद्दल, त्यांच्या समान ध्येयाबद्दल, वैज्ञानिकदृष्ट्वा व्यवस्थित वर्णमाला आणि लिपी, त्यांच्या सामान्य व्याकरणिक रचना, संस्कृती आणि इतर शात्रीय माषांमधील शब्दकोशांची उत्पत्ती आणि स्रोत, त्यांचे समृद्ध आंतर-प्रभाव आणि फरक याबद्दल माहिती मिळेल. तसेच ते या उपक्रमांतर्गत कोणत्या भौगोलिक क्षेत्रात कोणती भाषा बोलली जाते, आदिवासी भाषांचे स्वरूप आणिः संरचनेची माहिती, भारतातील प्रत्येक प्रमुख भाषेत सामान्यपणे बोलली जाणारी वाक्ये म्हणायला शिकतील तसेच प्रत्येक भाषेच्या समृद्ध आणि उत्तुंग साहित्याबद्दल थोडेसे शिकतील.

या उपक्रमामुळे विद्यार्थ्यांमध्ये भारतीय भाषांमधील एकता व वैविध्याचे सौंदर्य समजून घेण्याची भावना निर्माण होईल आणि त्यांच्यासाठी हा एक आनंददायी उपक्रम असेल की ज्यात कोणत्याही मूल्यांकनाचा समावेश नसेल,

तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने आणि कृत्रिम बुद्धिमत्तेमुळे आज अनेक भाषा शिकणे, आणि भाषांतर करणे अधिक सोपे झाले आहे. एक भारतीय भाषा शिकल्यावर दुसरी भाषा शिकण्याची प्रेरणा मिळते. बहुतेक भारतीय भाषांमध्ये ध्वनीसंवेदना, वाक्यरचना, व्याकरण व शब्दसंपत्ती यामध्ये साम्य असल्याने एक नवी भाषा शिकणे म्हणजे नव्या ज्ञानविश्वात प्रवेश करण्यासारखे आहे. शिक्षकांनी ही स्थानिक/प्रादेशिक भाषा शिकावी, जेणेकरून संवाद सुधारेल आणि विद्यार्थीही नवीन भाषा शिकण्यासाठी प्रेरित होतील. विद्याथ्यांनी नवीन भाषा शिकणे म्हणजे बहुभाषिक नागरिक बनणे होय.

अनेक भारतीय भाषांचे ज्ञान, विशेषतः इतर राज्यांतील भाषा शिकल्याने विद्यार्थी भविष्यात देशभरात रोजगाराच्या संधी शोधू शकतील. देशभरात "आणखी एक भारतीय भाषा शिकणे" ही आता काळाची गरज आहे. वरील सर्व बाबींचा विचार करून, भारतीय भाषा उन्हाळी शिबीर देशभरातील सर्व शाळांमध्ये आयोजित करण्याचे प्रस्तावित आहे.

२. उद्दिष्टे

विद्यार्थ्यांना त्यांच्या निवडीनुसार मातृभाषा सोडून आणखी एक भारतीय भाषा शिकण्यासाठी प्रोत्साहन देणे.

विद्यार्थ्यांमध्ये आनंददायी व सहभागी पद्धतीने बहुभाषिकता विकसित करणे,

भारतीय भाषांची भाषिक व सांस्कृतिक एकता अनुभवण्यासाठी मदत करणे.

विद्यार्थ्यांना निवडलेल्या भारतीय भाषेमध्ये संवाद कौशल्य शिकवणे,

परस्पर सन्मान, सांस्कृतिक समज आणि राष्ट्रीय एकात्मतेला चालना देणे,

३. उन्हाळी शिबिर आयोजन कार्यपद्धती

भारतीय भाषा उन्हाळी शिचिरे देशातील सर्व शाळांसाठी एक उपक्रम आहे. NCERT/ राज्य समग्र शिक्षा (SPD)/SCERT / डायट / राज्य केंद्रशासित प्रदेशातील शासकीय आणि अनुदानित शाळांवर उपक्रमाची जबाबदारी सोपविण्यात आली आहे. तसेच सदर उन्हाळी शिबिरे केंद्रीय विद्यालये, नवोदय विद्यालये, ईएमआरएस, संरक्षण मंत्रालयाच्या शाळा इत्यादी सह CBSE शाळांमध्ये ही आयोजित केली जातील. NCERT कढून तयार होणारे साहित्य त्यांचे स्रोत CBSE शाळांनी वापरावे आणि देखरेख, निरीक्षण व डेटा संकलन (KVs, NVs यांचे सह) CBSE ने करावे व शिक्षण मंत्रालयाला त्यांचा अहवाल पाठवावा.

३.१ पार्श्वभूमी

उन्हाळी शिबिरे लहान वयातील मुलांना विविध भाषांचा परिचय देण्यासाठी व संवाद कौशल्य वाढवण्यासाठी तयार केली जातात. सदर उन्हाळी शिबिरात पुढील गोष्टींवर भर देण्यात यावा,

मूलभूत अभिवादन आणि अभिव्यक्ती, गरज व्यक्त करणे इ.

स्वतःची ओळख करून देणे आणि प्रश्न विचारणे.

शब्द संग्रह बांधणी व्यावहारिक वाक्ये आणि सामान्य अभिव्यक्ती इ.

संभाषण सराव (भूमिका सादरीकरण खरेदी, बसस्थानकावर मार्ग विचारणे, वाहतूक नियम समजणे इ.)

सांस्कृतिक समज, श्रवण कौशल्ये (संबंधित भाषेतील बालचित्रपट / सामाजिक लघुपट पाहणे)

पुनरावृत्ती व आत्मविश्वास वाढवणारे उपक्रम (भाषा प्रश्नमंजुषा, गटकृती)

प्रेरणा आणि समारोप (पालकांसमोर विद्यार्थ्यांचे सादरीकरण आणि प्रमाणपत्र वितरण)

३.२ लाभार्थ्यांच्या (Stakeholders) जबाबदाऱ्या

आअ उन्हाळी शिबिरांसाठी NCERT नोडल संस्था आणि तांत्रिक भागीदार असेल. NCERT चे RIES (प्रादेशिक संस्था) ह्या देखील संबंधित राज्यांना त्यांच्या कार्यक्षेत्रात मदत करतील. आवश्यकतेनुसार भारतीय भाषा समिती NCERT ला मार्गदर्शन करेल.

ब) समग्र शिक्षांतर्गत ही शिबिरे होणार असल्याने, शिबीर विषयक कोणत्याही प्रकारचे निर्णय घेण्याची जबाबदारी राज्य शिक्षण विभाग / राज्य प्रकल्प संचालक या कार्यालयाची असेल,

क) SCERT आणि DIET हे राज्य आणि जिल्हा स्तरावर समन्वयक एजन्सी म्हणून काम पाहावेत.

ङ) प्रत्येक शाळांनी ही शिबिरे प्रत्यक्ष आयोजित करावी, त्यासाठी त्यांच्या शाळेतील भाषा/कला/संगीत विषयांच्या शिक्षकांची मदत घ्यावी, या शिबिराच्या आयोजनात एका पेक्षा अधिक शिक्षक सहभागी होऊ शकतात.

ई) विविध भाषांमध्ये पारंगत असलेले पालक, स्थानिक शासकीय कर्मचारी यांचा स्वयंसेवक म्हणून सहभाग घेण्यात यावा.

फ) CBSE, KV,NV शाळांसह जिल्ह्यातील विविध शाळांमधील भाषा शिक्षकांचाही यामध्ये सहभाग घेता येईल.

3.३ तांत्रिक संसाधने

शिबिरासाठी शिक्षकांना अध्ययन व अध्यापन साहित्य सहज उपलब्ध व्हावे यासाठी NCERT शिबिराच्या प्रत्येक दिवसासाठी मार्गदर्शक रूपरेषा तयार करेल,

NCERT / RIE कडून २२ अनुसूचित भाषांमधील कैप्सूल कोर्स २० मे २०२५ पूर्वी वेबसाइट वर उपलब्ध केला जाईल,

SCERT राज्याच्या स्थानिक गरजेनुसार साहित्याचे रूपांतर करू शकतात,

ऑडिओ-व्हिडिओ सामग्री NCERT/RIE / SCERT / DIET कडून तयार/संपादित केली जाईल आणि उपलब्ध

संसाधनांचा डेटाबेस / बादी NCERT आणि SCERT कडून उपलब्ध केली जाईल.

या कालावधीत PM-e Vidya वाहिनीचा उपयोग करून सतत भाषा संबंधित व्हिडिओ प्रसारित केले जातील,

राज्ये/केंद्रशासित प्रदेश यांनी हिन्दी व संस्कृतसह कमीत कमी अनुसूचीतील एक भाषा शिक्षकांचा जिल्हा निहाय डेटा बेस तयार करावा,

३.४ शाळास्तरावरील आयोजन

उन्हाळी शिबिरादरम्यान कोणती भाषा शिकवायची याचा निर्णय प्रत्येक शाळा संबंधित राज्य/केंद्रशासित प्रदेशाच्या त्या विशिष्ट क्षेत्रातील / प्रदेशातील भाषेचा शिक्षक संसाधनांच्या उपलब्धतेनुसार निर्णय घ्यावा. शाळांनी विद्यार्थ्यांच्या वेगवेगळ्या भाषेची मागणी पाहून ही निवड करावी. उन्हाळी शिबिरासाठी भाषा ठरविण्याचा आणखी एक मार्ग म्हणजे शेजारच्या भागात सीमावर्ती जिल्ह्यामध्ये बोलल्या जाणाऱ्या विविध भाषांच्या आधारे नियोजन करता येणे शक्य असेल.

शिबिर प्रत्यक्ष (Physical) स्वरूपात घेतले जाईल. प्रत्येक शाळेत किमान ७०-१०० विद्यार्थ्यांचा सहभाग

अपेक्षित आहे.

जर उन्हाळी सुट्टया संपल्या असतील आणि नवीन शैक्षणिक सत्र सुरू झाले असेल तर शाळेस योग्य वाटेल तसे आठवड्‌याच्या शेवटी शनिवारी किंवा इतर दिवशी, शाळेच्या वेळेनंतर २८ तासांचा कॅप्सूल कोर्स आयोजित करावा तसेच भाषा शिबिर आयोजित करण्यासाठी शाळा अन्य पर्यायी मार्ग शोधू शकतात.

४. उन्हाळी शिबिराचे आयोजन

NCERT व SCERT ने तयार केलेल्या कैप्सूल कोर्सवर आधारित उन्हाळी शिबिराचा कालावधी २८ तासांचा असेल, उन्हाळी शिबिरासाठी आदर्श कालावधी ७ दिवसांचा असेल. मात्र शाळा त्यांच्या स्तरावर उन्हाळी शिबिर आयोजित करण्याच्या दिवसांची संख्या बदलू शकतात तथापि एकूण तासांची संख्या २८ ठेवणे आवश्यक राहील.

खालील सूचक पद्धतीचा अवलंब करण्यात यावा

१) उन्हाळी सुट्टीत इच्छुक विद्यार्थ्यांसाठी सर्व शाळांमध्ये एक आठवजबाचे भारतीय भाषा उन्हाळी शिबिर आयोजित करावे.

२) मुले त्यांच्या शाळेत शिकत असलेल्या भाषांव्यतिरिक्त इतर भारतीय भाषा विद्यार्थी, शिक्षक आणि पालकांशी चर्चा करून निवडली जावी आणि ती Communicative Approach द्वारे शिकविण्यात यावी.

३) शाळांनी हे शिबीर मौज-मस्तीवर आधारित भाषा शिक्षण शिबीर म्हणून हाती घेणे आवश्यक आहे. त्यामुळे या शिबिरासाठी एक आठवडा स्वयंस्फूर्तीने काम करण्यासाठी एक किंवा दोन शिक्षक (उपलब्ध असल्यास) किंवा समाजातील एक किंवा दोन स्वयंसेवक यांची निवड करावी, उन्हाळी शिबिरासाठी शाळेने निवडलेली भाषा शिकवणा या/ जाणणा-या भाषा शिक्षकांच्या उपलब्धतेसाठी ते जवळच्या शाळांशी संपर्क साधू शकतात. NCERT ने तयार केलेल्या आराखडधाच्या (Frame Work) आधारे निवडलेल्या शिक्षकांनी शाळांमधील भाषा शिक्षकांसोबत चर्चा करून अध्ययन-अध्यापन उपक्रमांची आखणी कराची.

४) इच्छुक विद्यार्थी आणि शिक्षकांच्या उपलब्धतेनुसार शाळांना अनेक बँचेस घ्याव्या लागु शकतील.

५) CIIL म्हैसूर, NCERT, केंद्रीय हिंदी संचालनालय, सेंट्रल इन्स्टिट्यूट ऑफ क्लासिकल तामिळ, नेशनल कौन्सिल फॉर प्रमोशन ऑफ सिंधी, संस्कृत विद्यापीठे आणि अशा इतर संस्थांनी तयार केलेल्या प्रिंट आणि डिजिटल अशा विविध प्रकारच्या भाषा शिक्षण साहित्याचा उपयोग शिबिरांमध्ये शिकण्याच्या उपक्रमासाठी केला जावा.

६) शिबिराच्या कार्यक्रमाची घोषणा, ऊन्हाळी शिबिरासाठी नाव नोंदणी आदी व्यवस्था शाळांनी अगोदरच करावी. जेणेकरून दिवसनिहाय कृती कार्यक्रमास अंतिम स्वरूप देता येईल.

७ उन्हाळी शिबिरादरम्यान राबविण्यात आलेल्या उपक्रमांचे फोटो / व्हिडिओ पोस्ट करावे, उद्घाटन, समारोप, सादरीकरण, विद्यार्थ्यांच्या अनुभवांचे व्हिडिओ इत्यादीचा व्यापक प्रचार-प्रसार करावा व त्याद्वारे विविध भारतीय भाषांच्या शिक्षणास प्रोत्साहन द्यावे.

८) या उन्हाळी शिबिरादरम्यान किंवा नंतर शाळा भारतीय भाषा परिषद / क्लब स्थापन करू शकतात, जेणेकरून विद्यार्थ्यांना कथाकथन, नाटक, वादविवाद, सांस्कृतिक उपक्रम इत्यादीच्या माध्यमातून आपली नवीन भाषा वापरता येईल. विद्यार्थ्यांना रस असेल तर शिक्षकांनी आठवड्‌यातून एक किंवा दोन वेळा ऑनलाइन पद्धतीने दीर्घकाळ सदर भाषा शिकवावी,

९) सर्व सहभागी विद्यार्थी व शिक्षकांना संबंधित शिबिरात सहभागी झाल्याचे प्रमाणपत्र शालेय स्तरावर सामायिक स्वरुपात देण्यात येईल. NCERT विद्यार्थी तसेच तज्ञ मार्गदर्शकांसाठी प्रमाणपत्राचे एक समान स्वरूप डिझाइन करेल आणि सर्व राज्ये / केंद्रशासित प्रदेशांना वितरीत करेल.

१०) राज्य/केंद्रशासित प्रदेश या कार्यक्रमाचे नियंत्रण करतील आणि शिबिराच्या शेवटी DSEL ने तयार केलेल्या Dash Bord /पोर्टल द्वारे राज्याच्या एकूण सहभागाची माहिती सादर करतील,

११) सदर उन्हाळी शिबिराच्या आयोजनासाठीचा आवश्यक खर्च शाळांनी लोकसहभागातून किंवा स्वतःच्या उपलब्ध निधी मधून भागवावा.

१२) पीएम ई विद्या चॅनेलच्या संसाधनाचा वापर करण्यासाठी शाळेत टी. व्ही. उपलब्ध नसल्यास शाळांनी स्थानिक पातळीवर त्याची व्यवस्था करावी.

१३) शाळांकडून योग्य विद्यार्थी संख्येनुसार बेंचेस तयार कराव्यात, सर्व इच्छुक मुले त्यांच्या इयत्ता आणि वयाची पर्वा न करता शाळेच्या शिक्षकांच्या सक्षम मार्गदर्शनाखाली एकत्रितपणे भाषा शिकतील.

५. जबाबदारीची विभागणी

स्तर

राष्ट्रीय

नोडल संस्था NCERT

अपेक्षित कामकाज NCERT शिबिराच्या प्रत्येक दिवसासाठी प्रमाणित मार्गदर्शन साहित्य / फ्रेम वर्क तयार करेल.

NCERT राज्याशी समन्वय साधून (दोन तासांपेक्षा कमी) पीएम ई विद्या वाहिन्यांवर भाषेशी संबंधित कार्यक्रम तयार करेल. तयार सामग्री एका विशिष्ट वर्गासाठी नसावी, तर ती सर्व वयोगटातील विद्यार्थ्यांना आकर्षित करणारी असावी.

NCERT विद्यार्थी तसेच तज्ञ

मार्गदर्शकांसाठी प्रमाणपत्राचे एक समान स्वरूप डिझाइन करेल आणि सर्व राज्ये / केंद्रशासित प्रदेशांना वितरित करेल,

या उपक्रमाविषयी जनजागृती करण्यासाठी प्रमुख राष्ट्रीय दैनिकांमधील लेखांसह राष्ट्रीय स्तरावरील प्रसिद्धीची जबाबदारी NCERT वर असेल,

NCERT/DSEL, राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशांकडून माहिती संकलन करण्यासाठी एक प्रारूप तयार करेल.

SPD/SCERT

SCERT ई-कंटेंट / कार्यक्रम PM-e-vidya चॅनेलवर प्रसारणासाठी तज्ञांच्या तपराणी/पडताळणी करेल. मदतीने

SCERT ने मीडिया प्लॅनसह त्यांच्याकडे उपलब्ध असलेल्या सर्व चॅनेल्स / मोडद्वारे या कार्यक्रमांचा प्रसार करावा.

SCERT द्वारे Annexure-१ च्या अनुषंगाने दिवस निहाय व श्रीम निहाय कार्यक्रमाचा आराखडा तयार करावा.

SCERT राज्य / केंद्रशासित प्रदेश स्तरावरील सहभागाचा डेटा बेस संकलित करेल आणि SPD द्वारे शालेय शिक्षण विभाग, भारत सरकारला सादर करेल.

जिल्हा DIETS

आवश्यकतेनुसार डायटने शाळांना तसेच शिक्षक/ स्वयंसेवक यांना मदत करावी.

SCERT ने मार्गदर्शक सूचना निर्गमित केल्यानंतर, डायटच्या माध्यमातून शाळांसोबत पाठपुरावा / देखरेख करण्यात येईल.

उपलब्ध संसाधने, आणि संदर्भविचारात घेऊन SCERT ने तयार केलेल्या मार्गदर्शक सूचनांमध्ये डायट आवश्यक सुधारणा करू शकतात.

शिक्षणाधिकारी प्रथमिक/ माध्यमिक यांनी जिल्ह्यातील सहभागाची माहिती संकलन (डेटाबेस) तयार करून डायटला सादर करावी.

सदर उन्हाळी भाषा शिबिरासाठी मुख्याध्यापकांनी एका शिक्षकाची नोडल टीचर म्हणून नेमणूक करावी.

शिबिराच्या प्रत्येक दिवसासाठी नोडल शिक्षक शालेय स्तरावर उन्हाळी शिबीर उपक्रमांचे नियोजन करतील.

शाळा आवश्यक संकलित माहिती (डेटा बेस) शिक्षणाधिकारी यांना सादर करतील.

सदर उन्हाळी शिबिराच्या आयोजनासाठीचा आवश्यक खर्च शाळांनी लोकसहभागातून किंवा स्वतःच्या उपलब्ध निधी मधून भागवावा.

शाळा

मुख्याध्यापक व शिक्षक.

६. अपेक्षित परिणाम (फलनिष्पत्ती)

देशभरातील विद्यार्थी आणि शिक्षक दुसऱ्या भाषिक कुटुंबातील आणखी एक भारतीय भाषा शिकतील.

संपूर्ण देशात याद्वारे एकतेचा आणि भाषेच्या माध्यमातून आपुलकीचा / आत्मीयतेचा सशक्त संदेश जाईल.

भारतीय भाषा उन्हाळी शिबिर हे भारताच्या भाषिक वारसाला बळकटी देणारे आणि बहुभाषिक नागरिक घडवणारे एक परिवर्तनकारी पाऊल आहे. परिशिष्ट १ मध्ये ७ दिवसांची सूचक रूपरेषा दिली आहे, जी स्थानिक गरजा, भाषा व संसाधनांच्या आधारे अधिक उपयुक्त होईल. भाषेच्या सर्जनशील बाजूंना समजून घेण्यासाठी उपयुक्त अध्ययन कृर्तीचा वापर महत्वपूर्ण असेल. हा उपक्रम शिक्षण, संस्कृती, ऐक्य व नाविन्याचा संगम आहे. जो विद्यार्थ्यांना विविधतेतील एकता आत्मसात करण्यासाठी एक व्यासपीठ उपलब्ध करून देतो. शाळा, शिक्षक, शिक्षण मंडळे आणि भाषाविषयक संस्था यांचे संयुक्त प्रयत्नामुळे हा उपक्रम भारताच्या शैक्षणिक दृष्टीकोनातील एक मैलाचा दगड ठरू शकतो आणि भावी पिढ्यांना हे अभिमानाने सांगायला प्रेरित करेल की,

"मी आणखी एक भारतीय भाषा शिकलो आणि मला एक नवीन भारत उमगला ।"

परिशिष्ट-१

दिवस

पहिला दिवस

मूलभूत अभिवादन आणि अभिव्यक्ती, वर्णमाला, संख्या, स्वाक्षरी इ.

उपक्रम

दुसरा दिवस

व्हच्र्युअल सिटी टूर (आभासी शहर सहल / प्रत्यक्ष संभाषण

कला (संगीत/नृत्य/चित्रकला)

निर्देशित अध्ययन व अध्यापन कृती

रोल प्ले (भूमिका अभिनय), फ्लॅश कार्डस, विविध प्रेरक आणि देशभक्तीपर घोषणांचे भाषांतर इ.

तिसरा दिवस

A/V (दृक्श्राव्य साधने), रोलप्ले, दुकानातील खरेदी, बसस्थानकावरील संवाद खाण्याचे पदार्थ मागणी करणे, वाहतूक नियम समजावणे, स्थानिकांशी संवाद इत्यादी.

चौथा दिवस

विविध भाषांमध्ये विविध देशभक्तीपर गीते वगैरे गायन करणे, अनोखी वाद्ये, गाण्यांची पत्रके, डान्स स्टेप्स / स्थानिक चित्रशैली/ वस्तू / कलाकृती व्हिडिओच्या माध्यमातून किंवा स्थानिक समुदायातून एखाद्या तज्ज्ञ व्यक्तीस बोलावून घेणे इ. भाषणासाठी

स्थानिक पाककृती (मसाले /भाजीपाला / फळे इ.)

संस्कृतीचे आकलन, श्रवण कौशल्य विकास, स्थानिक सैन्य

स्थानिक पारंपरिक वस्तू / पदार्थ विद्यार्थ्यांना शिक्षकांच्या मदतीने तयार करता येतील.

A/V (दृक्श्राव्य साधने) वापरून हिंदी/इंग्रजी/ज्ञात भाषेतील दलातील व्यक्ती, स्वातंत्र सैनिक, कलाकार, प्रसिद्ध व्यक्ती यांची माहिती इ.

पाचवा दिवस

उपशीर्षकांसह संबंधित भाषेतील लघुपट/सामाजिक पाहणे चित्रपट

कठपुतळी/नुक्कड़ नाटक इ.

लघुकथा कथन उदाः ऑपरेशन सिंदूर, ऑपरेशन विजया इत्यादी विविध लष्करी / सशस्त्र दलांच्या मोहिमांमधील देशभक्ती पर कथा इ.

सहावा दिवस

इतिहास-भूगोल विषयांचे ज्ञान नद्यांची, डोंगरांची, ऐतिहासिक स्थळांची नावे इ.

अॅटलास द्वारे प्रत्यक्ष नकाशांचा वापर, A/V (दृक्श्राव्य साधने) संसाधन सामग्री इ. चा वापर

सातवा दिवस

प्रेरणा व समारोप

विद्यार्थ्यांचे पालकांपुढे सादरीकरण, प्रश्नमंजुषा, व प्रमाणपत्र वितरण

उन्हाळी भाषा शिबीर आयोजन करण्याबाबत मार्गदर्शक सूचना.pdf Download

Download

महत्त्वाची माहिती मिळवण्यासाठी आपल्या व्हाट्सअप/टेलिग्राम ग्रुप वर 9765486735 हा नंबर ॲड करावा.

नियमित अपडेट्स मिळवण्यासाठी गुगल सर्च करा pradipjadhao हा ब्लॉग.

व्हिडिओ स्वरूपात माहिती लाईक शेअर कमेंट करा आमच्या पुढील युट्युब चैनल ला.. 

https://youtube.com/c/pradipjadhao

नवनवीन शैक्षणिक/शिक्षक व कर्मचारी हिताची माहिती मिळवण्यासाठी खालील व्हाट्सअप ग्रुप वर जॉईन व्हा.

Join WhatsgApp Group

जॉईन टेलिग्राम ग्रुप

Thank you🙏